1 stycznia 2022 r. nastąpi poważna zmiana przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 870 z późń. zm.), zwanej dalej ustawą. Została ona dokonana przez ustawę z dnia 3 września 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r., poz. 1621), zwanej dalej ustawą nowelizującą. Nowe rozwiązania mają na celu wyeliminowanie nadużyć i patologii.
1. Stare okresy zasiłkowe liczone po nowemu
Na wstępie należy podkreślić, iż nie nastąpiła ingerencja w długość okresów zasiłkowych. Tak jak dotychczas, czas trwania niezdolności do pracy z powodu choroby maksymalnie będzie wynosił 182 dni, a w przypadku gdy niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż 270 dni. Zmianie ulegnie natomiast sposób liczenia czasu trwania tych okresów. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 9 ust. 1 ustawy: Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.
Przyjęto zatem rozwiązanie, w myśl którego do okresu zasiłkowego zaliczone mają być oprócz okresów nieprzerwanej niezdolności do pracy, okresy niezdolności do pracy, które zaistniały przed lub po przerwie nie dłuższej niż 60 dni. Nie będzie to obejmowało sytuacji, gdy niezdolność do pracy wystąpiła wcześniej niż po 60 dniach i miała miejsce w trakcie ciąży.
2. Koniec z długimi zwolnieniami następującymi po sobie
Nowa treść art. 9 ust. 2 ustawy skutkować będzie również ograniczeniem nadużyć w korzystaniu ze zwolnień lekarskich. Obecnie poważnym problemem jest rozpoczynanie przez ubezpieczonych nowego okresu zasiłkowego tuż po zakończeniu poprzedniego, długiego (zazwyczaj 182-dniowego) okresu zasiłkowego. W konsekwencji, zdarzają się przypadki gdy ubezpieczony permanentnie jest niezdolny do pracy. W nowym stanie prawnym ubezpieczony będzie mógł ponownie skorzystać z prawa do płatnej absencji chorobowej dopiero po upływie co najmniej 60-dniowego okresu przerwy pomiędzy zwolnieniami lekarskimi.
3. Zasiłek chorobowy po ustaniu ubezpieczenia chorobowego
Kolejną nowość stanowi dodanie do art. 8 ustępu 2. Stanowi on, iż: Za okres niezdolności do pracy lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego zasiłek chorobowy przysługuje nie dłużej niż przez 91 dni. Nie dotyczy to niezdolności do pracy, o której mowa w art. 11 ust. 2 pkt 2, oraz spowodowanej gruźlicą lub występującej w trakcie ciąży.
Tym samym zasiłek chorobowy po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego będzie można pobierać przez maksymalnie 91 dni. Ograniczenie nie będzie dotyczyło niezdolności do pracy, która powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, a także niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą oraz występującej w trakcie ciąży.
4. Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego nie dla emerytów i rencistów
Bardzo istotną zmianą jest rozciągnięcie zasady, w myśl której świadczenia z ubezpieczenia chorobowego nie przysługują osobom, które mają ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy również na osoby, które uzyskały przedmiotowe świadczenia na podstawie przepisów systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. Przedmiotowa zmiana ma swe źródło w zasadzie równego traktowania świadczeniobiorców. Jak czytamy bowiem w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej: „proponowane zmiany mają na celu wprowadzenie do powołanej powyżej ustawy jednolitej zasady, zgodnie z którą prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, prawo do świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku wyrównawczego nie przysługuje osobie, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy niezależnie od systemu ubezpieczenia/zaopatrzenia, na podstawie którego prawo do tej emerytury lub renty zostało ustalone. (…) Zgodnie z zasadą równego traktowania świadczeniobiorców, prawo do ww. świadczeń nie powinno przysługiwać w przypadku ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy nie tylko, jak obecnie z systemu powszechnego, lecz również z systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych.”
5. Poprawa sytuacji kobiet w ciąży
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 30 ust. 1 ustawy, zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:
- wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
Ustawa nowelizująca przewiduje rozszerzenie powyższego katalogu. Objęty nim został także przypadek gdy ubezpieczenie ustało w skutek śmierci pracodawcy. Co więcej, zgodnie z nowymi przepisami, pracownicy w ciąży, której umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługiwać ma do dnia porodu, zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Przed zmianą z przedmiotowego uprawnienia mogły korzystać wyłącznie kobiety w ciąży, z którymi rozwiązano stosunek pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej wyjaśniono, iż rzeczona zmiana: „wypełni obecną lukę prawną i zrównuje sytuację kobiet, które niejednokrotnie posiadają długi okres ubezpieczenia a ze względu na ustanie ubezpieczenia z przyczyn losowych (śmierć pracodawcy, ogłoszenie upadłości, likwidacja pracodawcy) pod względem prawa do zasiłku macierzyńskiego z osobami, które urodziły dziecko w czasie ubezpieczenia (nawet bardzo krótkiego).”
6. Nowe zasady ustalania podstawy zasiłków
Nastąpiła także modyfikacja zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 43 ustawy: Podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy.
Zgodnie z dotychczasowymi przepisami nie było konieczności ustalania na nowo podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli przerwa między okresami jego pobierania była krótsza niż 3 miesięcy. Zmiana polega zatem na skróceniu czasu przerwy z 3 miesięcy do 1 miesiąca i jest bardzo drastyczna.
7. Więcej informacji do ZUS
Ustawą nowelizującą prawodawca wprowadził do ustawy art. 61a ust. 2 w następującym brzmieniu: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w celu ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty, może pozyskiwać dane i informacje w zakresie niezbędnym do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłat od ubezpieczonych oraz płatników składek, którzy są obowiązani bezpłatnie je udostępnić.
Tym samym na ubezpieczonych oraz płatników składek zostanie nałożony obowiązek przekazywania do ZUS informacji niezbędnych do ustalenia uprawnień i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. Celem przedmiotowej zmiany jest wsparcie ZUS w uzyskaniu informacji potrzebnych do terminowej wypłaty świadczeń. Podkreślić jednak należy, iż w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej podkreślono, iż rzeczona zmiana nie będzie skutkować zwiększeniem obowiązków płatników składek.
8. Data wejścia w życie zmian
Ustawa nowelizująca wejdzie w życie w dniu w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia. Od tej zasady są jednak wyjątki. Na dzień 1 stycznia 2022 r. przesunięto bowiem wejście w życie zmian w ustawie. Tym samym omówione w niniejszym artykule zmiany zaczną obowiązywać dopiero z początkiem nowego roku.
9. Nota prawna
Opracowanie stanowi utwór w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. nr 90 poz. 631, t.jedn. z późn. zm.). Publikowanie bądź powielanie niniejszego opracowania lub jego części, przytaczanie opinii, jak również rozpowszechnianie w jakikolwiek inny sposób informacji w nim zawartych bez pisemnej zgody Crede sp. z o.o. jest zabronione.
