Co do zasady, sposób ustalania rezydencji podatkowej określają ustawy podatkowe oraz konwencje międzynarodowe o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jednakże wybuch wojny na Ukrainie sprawił, iż konieczna stała się tymczasowa modyfikacja zasad ustalania rezydencji podatkowej. Polskie przepisy podatkowe pozwalają osobom, które przybyły do Polski w związku z działaniami wojennymi na Ukrainie, na złożenie oświadczenia o posiadaniu rezydencji podatkowej na terytorium naszego kraju.
1. Rezydencja podatkowa
Kluczową kwestią dla prawidłowego rozliczenia podatków jest ustalenie przez podatnika, gdzie posiada rezydencję podatkową, a więc gdzie obowiązany jest do zapłaty podatku. Z tego powodu bardzo często rezydencję podatkową określa się jako „obywatelstwo podatkowe”.
Warunkiem uzyskania rezydencji podatkowej w określonym państwie jest posiadanie w nim centrum interesów życiowych bądź przebywanie na jego terytorium dłużej niż 183 dni.
Oceniając, czy osoba posiada w danym państwie centrum interesów życiowych, należy zbadać, jak silne więzi osobiste i ekonomiczne łączą ją z tym państwem. Centrum interesów rodzinnych znajduje się bowiem w państwie, w którym osoba posiada rodzinę, znajomych i przyjaciół, prowadzi działalność zarobkową, kulturalną, zarządza swoim mieniem.
Ustalając okres 183 dni pobytu w danym państwie, uwzględnić należy wszystkie dni fizycznej obecności zainteresowanego w tym państwie, a więc również weekendy, święta, okres choroby, urlopy.
Polska ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 163 z późń. zm.), zwanej dalej ustawą, definiuje rezydencję podatkową w sposób opisany powyżej. Z przepisu art. 3 ust. 1a ustawy wynika, iż za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium RP uważa się osobę fizyczną, która:
- posiada na terytorium Polski centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
- przebywa na terytorium naszego państwa dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.
Osoba posiadająca polską rezydencję podatkową podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Inaczej mówiąc, podlega obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (art. 3 ust. 1 ustawy). Osoba, która nie posiada polskiej rezydencji podatkowej, ma obowiązek uiszczenia w Polsce podatku tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium naszego państwa. Jest to tzw. ograniczony obowiązek podatkowy (art. 3 ust. 2a ustawy).
Dokumentem potwierdzającym rezydencję podatkową jest certyfikat rezydencji.
2. Ustalenie rezydencji podatkowej na podstawie umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartej przez Polskę z Ukrainą
Konwencja między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzona w Kijowie dnia 12 stycznia 1993 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 63, poz. 269 z późń. zm.), zwana dalej Konwencją, statuuje zasadę, w myśl której osoba ma rezydencję podatkową państwa, w którym podlega opodatkowaniu z uwagi na miejsce zamieszkania, miejsce stałego pobytu, siedzibę zarządu albo inne kryterium o podobnym charakterze. Nie dotyczy to jednak sytuacji gdy obowiązek podatkowy w danym państwie powstał w związku z dochodem uzyskiwanym tylko w tym państwie lub z tytułu majątku znajdującego się w danym państwie. W sytuacji gdy, po zastosowaniu przedstawionej reguły, okazało się, iż osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania w obu państwach – stronach Konwencji, jej status będzie określony w następujący sposób:
a) osobę uważa się za mającą miejsce zamieszkania w państwie, w którym ma stałe miejsce zamieszkania, a jeżeli ma ona stałe miejsce zamieszkania w obu państwach, to przyjmuje się ma ona miejsce zamieszkania w tym państwie, z którym ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze (ośrodek interesów życiowych);
b) jeżeli nie można ustalić, w którym państwie osoba ma ośrodek interesów życiowych, albo jeżeli nie posiada ona stałego miejsca zamieszkania w żadnym z państw, to uważa się ją za mającą miejsce zamieszkania w tym państwie, w którym zwykle przebywa;
c) jeżeli osoba przebywa zazwyczaj w obydwu państwach lub nie przebywa w żadnym z nich, to będzie ona uważana za mającą miejsce zamieszkania w tym państwie, którego jest obywatelem;
d) jeżeli jest ona obywatelem obu państw lub nie jest obywatelem żadnego z nich, właściwe władze zainteresowanych państw rozstrzygną przedmiotową kwestię w drodze wzajemnego porozumienia.
3. Ustalenie rezydencji podatkowej na podstawie oświadczenia o polskiej rezydencji podatkowej
W związku z wybuchem wojny na Ukrainie, do Polski przybyło wiele osób z terenów objętych działaniami wojennymi. Co do zasady, zastosowanie do nich mają powyżej opisane zasady ustalania rezydencji podatkowej. Ustawodawca polski zdecydował się jednak na wprowadzenie uproszczenia w uzyskiwaniu polskiej rezydencji podatkowej. Zgodnie z treścią art. 52 zr ustawy, w aktualnym brzmieniu, w przypadku osób fizycznych, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, spełnienie warunku określonego w art. 3 ust. 1a pkt 1 w okresie od dnia 1 stycznia 2024 r. do dnia 31 grudnia 2025 r. stwierdza się na podstawie pisemnego oświadczenia tej osoby o posiadaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodka interesów życiowych).
Z cytowanego przepisu jednoznacznie wynika, iż z opisywanego uprawnienia może skorzystać ściśle określona grupa osób, tj. osoby, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 167 z późń. zm.), zwana dalej ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy. Chodzi o obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski z terytorium Ukrainy w związku z prowadzonymi tam działaniami wojennymi oraz o obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu działań wojennych przybyli na terytorium RP. Użyte w art. 1 ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy pojęcie „obywatel Ukrainy” obejmuje również osoby nieposiadające obywatelstwa ukraińskiego, tj. małżonka obywatela Ukrainy, małoletnie dziecko obywatela Ukrainy, małoletnie dziecko małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybyli oni do Polski z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na Ukrainie i nie są obywatelami polskimi ani obywatelami innych niż państw członkowskich UE.
Oświadczenia, o którym mowa w art. 52 zr ustawy, nie mogą złożyć osoby, do których nie mają zastosowania postanowienia ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.
Jeżeli osoba uprawniona złoży płatnikowi oświadczenie, o którym mowa w art. 52 zr ustawy, to od pierwszego dnia pobytu w naszym kraju winna być traktowana jak polski rezydent podatkowy. W razie niezłożenia przedmiotowego oświadczenia, będzie ona mogła być traktowana jak polski rezydent podatkowy dopiero po spełnieniu jednego z warunków wymienionych w art. 3 ust. 1a ustawy.
4. Nota prawna
Opracowanie stanowi utwór w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. nr 90 poz. 631, t.jedn. z późn. zm.). Publikowanie bądź powielanie niniejszego opracowania lub jego części, przytaczanie opinii, jak również rozpowszechnianie w jakikolwiek inny sposób informacji w nim zawartych bez pisemnej zgody Crede sp. z o.o. jest zabronione.
