Bardzo często w publikacjach dotyczących zasad legalizacji pobytu cudzoziemców w Polsce można spotkać się z pojęciem Karta Polaka. Niestety publikacje te często nie tłumaczą jaki status ma osoba, która posiada rzeczony dokument i jakie przysługują jej w związku z tym uprawnienia. Warto zatem się dowiedzieć, co to jest Karta Polaka. 

1. Dokument potwierdzający przynależność do narodu polskiego

Stosownie do dyspozycji art. 3 ust.1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz.U. z 2007 r., nr 180 poz. 1280 z późń. zm.), zwanej ustawą, Karta Polaka jest dokumentem potwierdzającym przynależność cudzoziemca do narodu polskiego. Inaczej mówiąc, jest to dokument poświadczający, iż cudzoziemiec jest częścią narodu polskiego. Jej przyznanie nie jest jednak równoznaczne z nadaniem cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego, ani stwierdzeniem polskiego pochodzenia (art. 7 ust. 1 ustawy). Nie jest to również dokument uprawniający do przekroczenia granicy, ani do osiedlania na terytorium RP (art. 7 ust. 2 ustawy).

2. Komu zostanie przyznana Karta Polaka?

Podstawowym warunkiem przyznania Karty Polaka jest deklarowanie przez cudzoziemca przynależności do Narodu Polskiego. Nie jest to jednak jedyny wymóg, jaki musi spełnić osoba ubiegająca się o wydanie Karty Polaka. Z treści art. 2 ust. 1 ustawy wynika, iż cudzoziemiec winien także:

  1. wykazać  swój  związek  z  polskością  przez  przynajmniej  podstawową  znajomość  języka  polskiego,  który  uważa  za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i zwyczajów;
  2. złożyć, w  obecności  konsula  RP  lub  wojewody, albo wyznaczonego przez niego pracownika, pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego;
  3. wykazać, że jest narodowości polskiej lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej, albo przedstawić zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność  na  rzecz  języka  i kultury  polskiej  lub  polskiej  mniejszości  narodowej  przez  okres co najmniej ostatnich trzech lat;
  4. złożyć oświadczenie, że on lub jego wstępni nie repatriowali się lub nie zostali repatriowani z terytorium Rzeczypospolitej  Polskiej  albo  Polskiej  Rzeczypospolitej  Ludowej,  na  podstawie  umów  repatriacyjnych  zawartych  w  latach  1944–1957  przez  Rzeczpospolitą  Polską  albo  przez  Polską  Rzeczpospolitą  Ludową z Białoruską  Socjalistyczną  Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich do jednego z państw będących stroną tych umów.

Karta Polaka może być przyznana osobie: nieposiadającej w dniu złożenia wniosku o wydanie Karty Polaka oraz w dniu jej przyznania obywatelstwa polskiego, nieposiadającej zezwolenia na pobyt stały na terytorium RP, posiadającej status bezpaństwowca. Przesłanki te mają charakter alternatywny. Tym samym, wystarczy zaistnienie tylko jednej z nich, aby została przyznana Karta Polaka (art. 2 ust. 2 ustawy).

Karta  Polaka  może  zostać  przyznana także osobie, której  polskie  pochodzenie  zostało  stwierdzone  zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 609 i 1669 z późń. zm.). Musi ona jednak wykazać się znajomością języka polskiego w stopniu co najmniej podstawowym (art. 2 ust. 3 ustawy).

3. Uprawnienia wynikające z posiadania Karty Polaka

Karta Polaka pełni dwojakie funkcje. Jej podstawowym zadaniem jest potwierdzenie przynależności cudzoziemca do narodu polskiego. Dokument ten potwierdza również, iż jej posiadacz może korzystać z uprawnień określonych ustawą. Należą do nich:

  1. zwolnienie z opłat konsularnych za przyjęcie i rozpatrzenie wniosku o wydanie wizy krajowej w celu korzystania z uprawnień wynikających z posiadania Karty Polaka (art. 5 ustawy);
  2. zwolnienie z opłat konsularnych za przyjęcie wniosku i opracowanie dokumentacji w sprawie o nadanie obywatelstwa polskiego (art. 6 ustawy);
  3. zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy);
  4. podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej na takich samych zasadach co obywatele polscy (art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy);
  5. kształcenie w szkole doktorskiej, podejmowanie i odbywanie studiów oraz innych form kształcenia, a także uczestniczenie w działalności naukowej  (art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy);
  6. korzystanie z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 910 z późń. zm.) oraz ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1327 z późń. zm.) (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy);
  7. korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy);
  8. korzystanie z ulgi 37% przy przejazdach w Polsce w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, na podstawie biletów jednorazowych (art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy);
  9. bezpłatny wstęp do wybranych muzeów państwowych w Polsce (art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy);
  10. pomoc konsula w sytuacji zagrożenia życia lub bezpieczeństwa, w ramach jego kompetencji, z zastosowaniem i poszanowaniem zwyczajów i prawa międzynarodowego (art. 6 ust. 1 pkt 8 ustawy);
  11. pierwszeństwo przy ubieganiu się o pomoc finansową przeznaczoną na wspieranie Polaków za granicą (art. 6 ust. 2 ustawy);
  12. otrzymanie świadczenia pieniężnego na częściowe pokrycie utrzymania w Polsce w przypadku złożenia wniosku o pobyt stały; świadczenie pieniężne przyznaje się na okres do 9 miesięcy (art. 8a – 8e ustawy).

4. Procedura przyznania Karty Polaka

Omawiając procedurę przyznania Karty Polaka w pierwszej kolejności należy wskazać, iż do postępowań w sprawach uregulowanych w ustawie zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 735 z późń. zm.), o ile ustawa nie stanowi inaczej. Natomiast w sprawach należących do właściwości konsulów zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne (t.j. Dz.U.2021, poz. 823 z późń. zm.).

Przyznanie Karty Polaka oraz przedłużenie jej ważności następuje w drodze decyzji (art. 12 ust. 1 ustawy). Postępowanie wszczynane jest na pisemny wniosek osoby ubiegającej się o wydanie albo przedłużenie Karty Polaka (art. 12 ust. 1 ustawy). Wniosek powinien zostać skierowany do konsula właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Może on zostać skierowany również do wojewody. Rada Ministrów jest bowiem uprawniona do wyznaczenia, w drodze rozporządzenia, wojewody jako organu właściwego w zakresie przyjmowania wniosków o przyznanie lub przedłużenie ważności Karty Polaka oraz wydania decyzji w tych sprawach (art. 12 ust. 2, 4 ustawy).

Podkreślić należy, iż złożenie wniosku o przyznanie Karty Polaka lub o przedłużenie jej ważności, a także wydanie decyzji w tych sprawach jest wolne od wszelkich opłat, w tym opłat konsularnych (art. 12 ust. 3 ustawy).

Wniosek o przyznanie/przedłużenie Karty Polaka powinien zawierać następujące dane:

  1. imię i nazwisko;
  2. datę i miejsce urodzenia;
  3. płeć;
  4. adres zamieszkania za granicą;
  5. obywatelstwo albo status bezpaństwowca;
  6. narodowość;
  7. obywatelstwo i narodowość rodziców, dziadków lub pradziadków, jeżeli ich dane zostały wskazane przez osobę ubiegającą się o przyznanie Karty Polaka (art. 13 ust. 1 ustawy).

Wnioskodawca ma obowiązek przedstawić dokumenty i inne dowody potwierdzające spełnianie warunków/przesłanek ubiegania się o Kartę Polaka. Mogą nimi być w szczególności:

  • polskie dokumenty tożsamości;
  • akty stanu cywilnego lub ich odpisy, metryki chrztu, świadectwa szkolne lub inne dokumenty potwierdzające związek z polskością;
  • dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w polskich formacjach wojskowych;
  • dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu;
  • dokumenty o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu;
  • zagraniczne dowody tożsamości zawierające informacje na temat narodowości polskiej ich posiadacza;
  • zaświadczenie  organizacji  polskiej  lub  polonijnej  potwierdzające  aktywne  zaangażowanie  w działalność  na  rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej;
  • prawomocna decyzja w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia, wydana zgodnie z przepisami ustawy o repatriacji;
  • Karta Polaka rodzica lub jednego z dziadków wnioskodawcy (art. 13 ust. 2, 3 ustawy).

W odniesieniu do wnioskodawcy szczególnie zasłużonego dla RP może zostać wydana decyzja o przyznaniu Karty Polaka bez konieczności przedstawiania przez wnioskodawcę w/w dokumentów (art. 13 ust. 6 ustawy).

Do wniosku o przyznanie Karty Polaka wnioskodawca dołącza kopię ważnego dokumentu potwierdzającego tożsamość (art. 14 ustawy).

Jak wskazano już wcześniej, jednym z warunków uzyskania Karty Polaka jest wykazanie przez cudzoziemca znajomości języka polskiego. Powinno to nastąpić poprzez przedłożenie urzędowego poświadczenia znajomości języka polskiego, świadectwa ukończenia szkoły lub studiów w RP lub świadectwa ukończenia szkoły za granicą z wykładowym językiem polskim (art. 13 ust. 7 ustawy). Jeżeli wnioskodawca nie może wykazać znajomości języka polskiego za pomocą w/w dokumentów, oceny znajomości języka polskiego dokonuje podczas rozmowy konsul lub wojewoda (art. 13 ust. 8 ustawy).

Małoletniemu Kartę Polaka przyznaje się na wniosek rodziców, gdy oboje rodziców posiadają Kartę Polaka. Jeżeli tylko jedno z rodziców posiada Kartę Polaka, wymagana jest zgoda drugiego z rodziców wyrażoną w oświadczeniu złożonym przed konsulem lub notariuszem, bądź przed wojewodą. Zgoda drugiego rodzica nie jest potrzebna, jeżeli  nie przysługuje mu władza rodzicielska (art. 16 ust. 1 ustawy).

Należy pamiętać, iż przyznanie Karty Polaka małoletniemu, który ukończył 16 lat, może nastąpić jedynie za jego zgodą (art. 16 ust. 2 ustawy).

5. Odmowa przyznania Karty Polaka

Decyzja o odmowie przyznania Karty Polaka jest wydawana w ściśle określonych w art. 19 ustawy przypadkach. Z przepisu tego wynika, iż organ, do którego wystąpiono o wydanie Karty Polaka, odmówi wydania Karty Polaka, jeżeli:

  1. wnioskodawca nie spełnia warunków określonych w art. 2 ustawy;
  2. w postępowaniu o przyznanie Karty Polaka wnioskodawca złożył wniosek lub dołączył do niego dokumenty zawierające nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje, jak również gdy oświadczył nieprawdę lub zataił prawdę albo, w celu użycia jako autentycznego, podrobił lub przerobił dokument albo takiego dokumentu jako autentycznego użył;
  3. wnioskodawca lub jego wstępni repatriowali się lub zostali repatriowani z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej  Rzeczypospolitej  Ludowej,  na  podstawie  umów  repatriacyjnych  zawartych  w  latach 1944–1957  przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką, Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich do jednego z państw będących stroną tych umów;
  4. wnioskodawca nabył obywatelstwo polskie albo uzyskał zezwolenie na pobyt stały na terytorium RP;
  5. przemawiają za tym względy obronności, bezpieczeństwa albo ochrony porządku publicznego RP;
  6. wnioskodawca działał lub działa na szkodę RP, a zwłaszcza jej niepodległości i suwerenności, lub uczestniczył lub uczestniczy w łamaniu praw człowieka (art. 19 ustawy).

6. Unieważnienie Karty Polaka

Od odmowy wydania Karty Polaka odróżnić należy jej unieważnienie. Unieważnienia następuje z urzędu, w drodze decyzji wydanej przez Konsula lub wojewodę. Przedmiotowa decyzja wydawana jest w przypadku gdy po otrzymaniu Karty Polaka jej posiadacz zachowuje się w sposób uwłaczający RP lub Polakom, a także gdy zrzekł się Karty Polaka. Unieważnienie Karty Polaka może nastąpić również gdy zachodzą przesłanki odmowy wydania Karty Polaka określone w art. 19 pkt 2, 5 lub 6 ustawy. Chodzi zatem o przypadek gdy:

  • w postępowaniu o przyznanie Karty Polaka wnioskodawca złożył wniosek lub dołączył do niego dokumenty zawierające nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje, jak również gdy oświadczył nieprawdę lub zataił prawdę albo, w celu użycia jako autentycznego, podrobił lub przerobił dokument albo takiego dokumentu jako autentycznego użył;
  • przemawiają za tym względy obronności, bezpieczeństwa albo ochrony porządku publicznego RP;
  • wnioskodawca działał lub działa na szkodę RP, a zwłaszcza jej niepodległości i suwerenności, lub uczestniczył lub uczestniczy w łamaniu praw człowieka.

Karta Polaka może zostać unieważniona także gdy w związku ze zmianą danych posiadacza Karty Polaka wydana została nowa Karta Polaka zawierająca zmienione dane (art. 20 ust. 1 ustawy).

7. Utrata ważności Karty Polaka

W przypadku gdy posiadacz Karty Polaka nabył obywatelstwo polskie albo uzyskał zezwolenie na pobyt stały na terytorium RP, Karta Polaka traci ważność z mocy prawa. Utrata ważności następuje z dniem wydania dokumentu potwierdzającego nabycie obywatelstwa polskiego albo uzyskania zezwolenia na pobyt stały  (art. 20 ust. 1a ustawy).

8. Okres ważności

Karta Polaka jest ważna przez okres 10 lat od dnia jej przyznania (art. 17 ust. 1 ustawy).

Ważność Karty może zostać przedłużona na okres kolejnych 10 lat. Wniosek może zostać złożony nie wcześniej niż na 6 miesięcy przed upływem terminu ważności Karty (art. 17 ust. 2 ustawy).

W razie przyznania Karty Polaka osobie, która ukończyła 65 lat, wydawana jest ona na czas nieoznaczony (art. 17 ust. 2a ustawy). Natomiast Karta Polaka przyznana małoletniemu jest ważna przez okres 10 lat od dnia jej przyznania, ale nie dłużej niż do dnia, w którym upływa rok od dnia uzyskania przez niego pełnoletności (art. 17 ust. 3 ustawy). Jeżeli po uzyskaniu pełnoletności, nie później niż na 3 miesiące przed terminem, o którym mowa w poprzednim zdaniu, posiadacz złoży wniosek o przedłużenie ważności Karty oraz podpisze deklarację przynależności do Narodu Polskiego, ważność Karty Polaka jest przedłużana na okres 10 lat (art. 17 ust. 4 ustawy).

9. Rejestr

Wszelkie złożone wnioski i decyzje wydane w związku z postępowaniem w przedmiocie Karty Polaka są rejestrowane. Przepis art. 23 ust. 1 ustawy stanowi bowiem, iż Konsul i wojewoda  prowadzą, każdy  w  zakresie  swojej właściwości,  rejestr  złożonych  wniosków  o  przyznanie  Karty  Polaka  lub przedłużenie jej ważności, decyzji wydanych w tych sprawach, przyznanych i unieważnionych Kart Polaka oraz Kart Polaka, które utraciły ważność z mocy prawa.

Przedmiotowy rejestr zawiera informację  o wydanych decyzjach oraz następujące dane zainteresowanych:

  1. imię i nazwisko;
  2. datę i miejsce urodzenia;
  3. płeć;
  4. adres zamieszkania za granicą;
  5. obywatelstwo albo status bezpaństwowca;
  6. narodowość;
  7. obywatelstwo i narodowość rodziców, dziadków lub pradziadków, jeżeli ich dane zostały wskazane przez osobę ubiegającą się o przyznanie Karty Polaka (art. 23 ust. 2 ustawy).

Niezależnie od powyższego, Minister  właściwy  do  spraw  zagranicznych  prowadzi  centralny  rejestr  przyznanych  oraz  unieważnionych Kart Polaka oraz Kart Polaka, które utraciły ważność z mocy prawa. Zawiera on dane, o których mowa powyżej (art. 23 ust. 3 ustawy).

10. Nota prawna

Opracowanie stanowi utwór w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. nr 90 poz. 631, t.jedn. z późn. zm.). Publikowanie bądź powielanie niniejszego opracowania lub jego części, przytaczanie opinii, jak również rozpowszechnianie w jakikolwiek inny sposób informacji w nim zawartych bez pisemnej zgody Crede sp. z o.o. jest zabronione.

Ten post dostępny jest także w języku: English Français